Beytna: inspiratie voor cultuursensitieve dementiezorg

‘Het idee ontstond in de moskee,’ vertelt Hafsa Aznadi. Zij is vanaf dag één betrokken bij Beytna. Als bestuurslid van de Marokkaanse moskee en medewerker bij Opella kende ze de gemeenschap van binnenuit. ‘Na het vrijdaggebed zag ik de eenzaamheid bij de vrouwen als ze naar huis gingen. Dat deed iets met me. Ik dacht: ze verdienen een plek waar ze zichzelf kunnen zijn.’ Ze merkte op dat er voor deze groep geen dagbestedingsaanbod was en hoe zwaar sommige mantelzorgers het hadden. 

Zorg moet aansluiten 

Ook voor Tarik Akasbi, als adviseur (vanuit Inclusio Care) betrokken bij Beytna, was het persoonlijk. ‘Mijn vader heeft dementie. Begrippen als casemanager, geriater en dagbesteding zeggen hem niets. Dat was het moment dat ik dacht: dit moet anders. Zorg moet aansluiten bij de leefwereld van mensen.’ Het overtuigen van familieleden om formele zorg te accepteren is een hele klus, vooral gezien de diepgewortelde beloftes van mantelzorg binnen familiesystemen.  

Vertrouwen winnen 

De oplossing begon met laagdrempelige huiskamerprojecten in de Turkse en Marokkaanse moskeeën. ‘Omdat mensen hier al kwamen, was dit al een vertrouwde omgeving en werd de drempel lager. Mensen kwamen voor het gebed en bleven voor de ontmoeting,’ vertelt Hafsa. ‘Dat voelde veilig. Zo wonnen we vertrouwen. Zonder vertrouwen kom je nergens.’ Tarik vult aan: ‘Dat vertrouwen is een dun lijntje. Als je één persoon verliest, kan een hele familie afhaken. Het is dagelijks hard werken om dat lijntje vast te houden.’ 

Samenwerking als sleutel 

Langzaam groeide er iets groters. Dat lukte alleen omdat partners samen optrokken. De moskeeën en sleutelfiguren bleven de vindplaats en de brug naar de families. De gemeente Ede en ZonMw gaven met subsidies niet alleen financiële ruimte, maar ook legitimiteit. Tarik en Hafsa organiseerden samen met de overige werkgroepleden op een laagdrempelige wijze voorlichtingsbijeenkomsten voor mensen met dementie en hun mantelzorgers. Dit zodat er meer kennis ontstaat over het ziektebeeld en de weg naar formele zorg minder spannend wordt. Tegelijkertijd hebben zij scholing gegeven aan onder meer casemanagers om de doelgroep beter te bereiken en te begeleiden. Tijdens de voorlichtingsbijeenkomsten viel op dat de mantelzorgers, pas echt vertrouwen kregen toen ze zelf aan tafel kwamen en het eten, de sfeer en de gastvrijheid ervoeren. 

Succesfactoren 

Het proces kende duidelijke succesfactoren. Het hielp om kleinschalig te beginnen en stap voor stap uit te breiden. Het hielp ook dat er aandacht was voor herkenbare maaltijden, gastvrijheid en religieuze gebruiken. En om de ruimte samen met deelnemers in te richten, waardoor het niet voelde als zorg maar als thuis. De inzet van cultuurvertalers en brugfunctionarissen van Opella spelen een belangrijk rol. Zij spreken de taal, kennen de cultuur, en hebben een uitgebreid netwerk. ‘Ze zijn echt een grote succesfactor in dit proces en bouwen vertrouwen op met de doelgroep’, zegt Tarik. Daarnaast is het belangrijk om hen formeel in te bedden in een organisatie om overbelasting te voorkomen. 

Belemmeringen 

Maar er waren ook forse belemmeringen. In veel families heerst taboe op dementie, waardoor symptomen lang als ‘gewone ouderdom’ werden gezien. Taalbarrières maakten communicatie ingewikkeld. En de financiering blijft kwetsbaar: een cultuursensitieve dagbesteding kan niet door één gemeente alleen worden gedragen. Het vraagt regionale samenwerking om versnippering te voorkomen. 

Meer dan dagbesteding 

Vandaag is Beytna een levendige plek binnen Opella, waar ouderen met Marokkaanse, Turkse, Syrische en Afghaanse achtergrond elkaar ontmoeten. Er wordt samen gegeten, gelachen, gebeden en soms ook gehuild. Hafsa: ‘Veel ouderen hebben nooit geknutseld of gepuzzeld. Maar in de groep durven ze het toch. De trots in hun ogen als ze iets maken, dat zegt alles.’ Tarik vult aan: ‘Het succes van Beytna zit niet alleen in ons werk, maar in het hele netwerk om ons heen. Samen hebben we een thuis gemaakt.’ 

De volgende stap 

Toch stopt het hier niet. De wens is om het aanbod verder uit te breiden, met aparte groepen voor vrouwen en mannen waar dat gewenst is, en uiteindelijk zelfs met intramurale plekken in het verpleeghuis. Daarmee zou een doorlopende keten ontstaan: van ontmoeting in de moskee, naar dagbesteding, en uiteindelijk passende woonzorg voor wie dat nodig heeft. 

Hafsa vat het samen: ‘We hebben nu een stevige basis. De volgende uitdaging is om dit ook duurzaam te maken, zodat ouderen met een migratieachtergrond in elke fase van hun leven een plek hebben waar ze zich thuis voelen.’ Ook regionale samenwerking is daarin onmisbaar. Tarik benadrukt: ‘Je kunt dit niet per gemeente blijven organiseren. Dan wordt het te versnipperd en te kwetsbaar. Alleen als we regionaal de krachten bundelen, kunnen we cultuursensitieve zorg echt toekomst geven.’