Blog: het belang van muziek bij dementie

Gepubliceerd op: 02-06-2025

Laatst bijgewerkt op: 02-06-2025

In deze blog laat ik het belang van muziek bij dementie zien aan de hand van twee praktijkverhalen. Ik ben Monique Dekker, ik ben werkzaam als casemanager dementie en blog op persoonlijke titel.

Nadat de diagnose dementie (of voorstadium hiervan) vastgesteld is, is preventie één van de eerste onderwerpen die ik als casemanager bespreek. Zeker in een vroeg stadium kan preventie ervoor zorgen dat er in de hersenen nieuwe verbindingen ontstaan en dat bestaande verbindingen versterken. Dementie is niet te genezen, maar preventie kan helpen de hersenen gezond te houden en/of het ziekteproces te stabiliseren of te vertragen.

Als we het over preventie hebben, dan hebben we het onder andere over beweging en gezonde voeding. Dit kan bijdragen aan de gezondheid van de bloedvaten in de hersenen. Een andere vorm van preventie is de hersenen blijven prikkelen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan sociale activiteiten, nieuwe dingen leren en hobby’s.

Muziek als onderdeel van preventie

Muziek kan ook een gunstige invloed hebben op het ziekteproces en behoort daarom ook tot de preventieadviezen bij (het voorstadium van) dementie. Het Brain Balance Instituut beschrijft dat muziek hersendelen kan activeren en emoties kan oproepen vanuit herinneringen. Muziek wordt in het hele brein verwerkt. Hierdoor is er veel stimulatie van de hersenen; hetgeen de hersenen in goede conditie kan houden.

Casus: muziek als rode draad in het leven

Je bent vrijwel altijd vrolijk en optimistisch. Je hebt een geweldige partner naast je staan, met net zo’n optimistische instelling als jij.

Drie jaar geleden maakten we kennis met elkaar en één van de eerste dingen die je mij vertelde is dat je gek op muziek bent. Muziek is de rode draad in jouw leven. Het geeft je energie.

Vroeger speelde je mooi piano. Je trad op met verschillende bands. Daar vertel je enthousiast over. Je straalt als je het zegt. Je laat me een foto zien van de bandleden, waaronder jezelf. Ik zie de energie weer op borrelen. Je vertelt me dat de handen nu minder mobiel zijn waardoor het spelen van loopjes lastiger is. Je pingelt nu wat. Elke ochtend, een vaste routine.. Het geeft je het gevoel dat je de hersenen fit houdt en dat je jong van geest blijft. Je noemt jezelf nu meer een kroegpianist. Je zegt me; ‘Ik heb een potpourri aan verjaardagsliedjes. Zo is er voor iedere verjaardag een persoonlijke noot.’

Er zijn 3 dingen belangrijk voor je in het leven: je grote liefde, je kinderen en de muziek.

Wat zijn de effecten van muziek voor mensen met dementie?

Volgens het Brain Balance Instituut heeft muziek meerdere voordelen voor een mens, met of zonder aandoening/ziekte. Het type muziek speelt een rol. Dit is voor iedereen anders. Het betreft een persoonlijke voorkeur.

Zoals ik eerder schreef wordt muziek in het hele brein verwerkt, waardoor er veel stimulatie van de hersenen is. Muziek kan de hersenen in goede conditie houden.

Het verlaagt de hartslag en cortisolwaarden. Het in slaap vallen kan vergemakkelijken. Negatieve emoties als onrust en angst kunnen verminderen. Het kan ook de stemming verbeteren of behouden. Dit heeft ook met de ontspanning te maken die muziek biedt. Daarnaast kan muziek ook creativiteit stimuleren en de concentratie verbeteren.

Het belangrijkste is dat je de voorkeuren van de persoon met dementie leert kennen. Zie de mens en speel in op de muziekvoorkeuren die iemand heeft.

Velen kennen vast het filmpje van de Spaanse ballerina Marta C. Gonzalez, gediagnosticeerd met gevorderde Alzheimer. Ze krijgt een koptelefoon op en luistert naar het Zwanenmeer. Vervolgens danst ze in haar rolstoel mee op de muziek. Voor mij een kippenvelmoment. Dit is één van de voorbeelden waarin je ziet dat muziek één van de laatste dingen is in het brein dat vervaagt.

Mijn ervaring met het inzetten van muziek bij mensen met een dementie is positief. Ik heb gezien hoe muziek een gespannen sfeer kan laten ontspannen. Muziek kan herkenning geven, wat zorgt voor een gevoel van veiligheid. Met de volgende casus wil ik een vergelijkbaar voorbeeld geven van hoe je iemand in zijn kracht kan zetten met muziek.

Casus: samen blijven zingen

Een lief en zacht mens. Oog voor de ander. Zorgzaam als altijd. Vergevorderde dementie. Zeker al tien jaar aan de gang. Jarenlang heb ik met je mee mogen lopen. Waar we eerst nog betekenisvolle gesprekken hadden, kan je nu niet meer vertellen wat je voelt of wat belangrijk voor je is. Je communiceert veelal met emoties. Je huilt. In geval van verdriet, maar ook op blije momenten.

Om contact met je te maken, is aanraking noodzakelijk. Als ik je bezoek zeg ik je gedag. Je kijkt me aan en ik leg mijn hand op je arm. Je kijkt me aan en zegt tegen me: ‘Ik ben zo blij dat je er bent.’ Jouw hand vindt de mijne, en even zitten we zo samen in dat moment. Vaak huil je op dat moment. Je lijkt dat moment in het hier en nu te beleven. Dit is één van de weinige dingen die je nog kan zeggen.

In het begin van het begeleidingstraject hebben we veel gesproken over dat wat belangrijk voor je was. Je bezocht een koor. Dit deed je graag. Je zong allerlei Nederlandstalige smartlappen. Dit heb je nog een tijdje met veel plezier gedaan. Door Covid was dit helaas niet meer haalbaar. Met elkaar bespraken we andere opties om je te prikkelen. Steeds weer kwamen we terug op muziek. In huis stond een mooie muziekinstallatie en kratten vol CD’s. Ook een laptop met een streamingsdienst ontbrak niet. Samen met je partner zijn jullie dagelijks gaan zingen met elkaar. De welbekende smartlappen. Het werd onderdeel van jullie dag.

Naarmate de dementie vorderde hielden jullie het zingen vol. Tot het laatste moment hebben jullie uit volle borst samen gezongen. Praten kon je bijna niet meer, maar de songteksten kwamen vloeiend uit je mond. Dit was wat jullie met elkaar bleef verbinden. De liefde spatte ervan af.

Hoe zet je muziek dan in bij mensen met dementie?

Muziek is in het hele proces van (een voorstadium van) dementie toe te passen. Ook bijgevorderde dementie kan muziek vaak een belangrijke rol spelen. Hoe je muziek inzet is natuurlijk geheel afhankelijk van de situatie, setting en mogelijkheden. Zorg voor Beter heeft een mooi artikel geschreven hoe je met muziek meer kan betekenen voor mensen met dementie.

In het voorstadium van dementie of bij een beginnende dementie kun je zoeken naar mogelijkheden in het informele netwerk. Is er iemand in het sociale netwerk van de persoon met dementie die iets met muziek doet? Het kan al helpend zijn om een uurtje in de week samen een instrument te bespelen of muziek te luisteren.
Ook zijn er zijn o mooie initiatieven als het geheugenkoor en zorg-zangers om mensen tot zingen te bewegen.

In een latere fase is het soms lastiger om buitenshuis dit soort activiteiten op te pakken. Dan lukt het iemand misschien niet meer om mee te doen aan een koor of om een instrument te bespelen. Dit betekent niet dat muziek geen optie meer is. Mogelijk is er thuis een manier om muziek in te zetten. Samen naar muziek luisteren of zingen. Samen concerten bekijken.

In geval van wonen in een zorgcentrum zijn er ook genoeg opties om muziek in te zetten. Denk aan het inzetten van muziek tijdens zorgmomenten. Of het opzetten van een koptelefoon met muziek in de huiskamer, zodat anderen er geen last van hebben. Geregeld worden er ook optredens verzorgd in zorgcentra, die mensen dan kunnen bijwonen.

Het belangrijkste is dat je de voorkeuren van de persoon met dementie leert kennen. Zie de mens en speel in op de muziekvoorkeuren die iemand heeft. Vaak gaat het over voorkeuren uit het verleden. Verdiep je in de levensloop. Denk klein. Er is bijna altijd wel iets te vinden dat raakt aan muziek.

Verder lezen

Lees ook de eerdere blog van Monique: mijn zoektocht naar verbinding met het sociaal domein.