Voorzorgcirkels en bloeizones versterken gemeenschappen

Een voorzorgcirkel is een lokale gemeenschap van bewoners die zich samen voorbereiden op het ouder worden. Het idee is eenvoudig: door op tijd over de toekomst na te denken en samen met buren initiatieven te starten, blijven mensen langer actief en zelfredzaam. Zo versterken ze tegelijkertijd hun netwerk en blijven ze verbonden met hun omgeving.

Voorzorgcirkel in Almere 

In de Muziekwijk in Almere namen bewoners Hans van Steenis en Rob van der Brugge het initiatief na het lezen van het boek ‘Voorzorgcirkels als antwoord op Vergrijzing’ van Henk Geene. Ze zijn samen begonnen met het ophalen van de behoefte in hun buurt. ‘We vonden het belangrijk dat het een bewonersinitiatief bleef: het is ons buurtje, daar moet je je als buitenstaander niet te veel mee bemoeien’, vertelt Hans. De deelnemers wonen op loopafstand van elkaar en zijn veelal 70+. Ze kennen elkaar en hebben via een WhatsAppgroep laagdrempelig contact. ‘Zo kun je makkelijk vragen stellen of hulp aanbieden. Hierin verschillen ze van sommige andere voorzorgcirkels, die met een verbinder werken om vraag en aanbod binnen de voorzorgcirkel aan elkaar te koppelen. Hans en Rob zien dat als een gezamenlijke verantwoordelijkheid en daarom werkt de Whatsappgroep goed. Maar het belangrijkste blijft dat je elkaar kent. Er is geen verplichting, alleen de bereidheid om een goede buur te zijn.’  

De voorzorgcirkel draait om nabijheid, informele hulp en het versterken van sociale samenhang. Hans en Rob benadrukken wel dat het gaat om een voorzorgcirkel. ‘Dit kan niet ter vervanging van de professionele zorg zijn, al kan het wel leiden tot een lagere zorgvraag.’ In Almere gebruikt welzijnsorganisatie De Schoor inmiddels het draaiboek dat Rob heeft gemaakt om het concept in heel Almere uit te rollen.  

Geen blue zone maar een bloeizone  

Een ander inspirerend voorbeeld zijn de zogenoemde bloeizones. Dit concept is gebaseerd op de wereldwijde ‘blue zones’ – gebieden waar mensen opvallend gezond en vitaal oud worden. In Nederland worden bloeizones vertaald naar dorpen en wijken waarin bewoners samen werken aan een gezonde leefstijl, sociale verbinding en een prettige leefomgeving. ‘Het achterliggende doel is het verkleinen van gezondheidsverschillen, maar de winst van een bloeizone is veel breder’, volgens Jan de Vries (voorheen betrokken bij Healthy Ageing Network Northern Netherlands (HANNN)). Hij is sinds 2021 betrokken bij bloeizones en heeft er veel helpen opstarten. 

Sinds de start van Bloeizones is het aantal initiatieven gestaag gegroeid naar 16. Het initiatief komt altijd vanuit de bewoners zelf. En daar ligt ook de kracht. ‘Als het van buitenaf wordt opgelegd ketst het af’, volgens de Vries. Een voorbeeld van een succesvolle Bloeizone is De Wilgen in Friesland. Hier zorgen bewoners, verenigd in Plaatselijk Belang, samen met welzijnsorganisaties voor een bloeiend dorp waar vitaliteit en gemeenschapszin centraal staan. Denk aan gezamenlijke maaltijden, beweegactiviteiten, laagdrempelige ontmoetingen en projecten als het ‘maatjesboulen’. Alles draait om nabijheid, alledaagse aandacht en ‘mienskip’ – de Friese term voor gemeenschapskracht.  

Waarom werken deze initiatieven?  

Voorzorgcirkels en bloeizones werken omdat ze uitgaan van de kracht van mensen en hun omgeving. Beide initiatieven zetten in op wat mensen kunnen en willen. Ze stimuleren bewoners om zelf regie te nemen over hun toekomst. Door ontmoeting, verbinding en gezamenlijke activiteiten centraal te stellen, wordt het sociaal isolement kleiner en blijven mensen actiever en gezonder. Het draait om elkaar kennen en samen prettig wonen en leven, waarbij bewoners elkaar ondersteunen voordat er grote problemen ontstaan. Het laagdrempelige en positieve karakter, samen leuke dingen doen en elkaar leren kennen, zorgt dat mensen zich betrokken voelen. Zo durven ze ook makkelijker hulp te vragen en te bieden wanneer dat nodig is. Op deze manier versterken beide initiatieven de kracht van het sociale netwerk. 

Wat kunnen deze initiatieven betekenen voor mensen met dementie en hun naasten? 

Voor mensen met (beginnende) dementie kunnen voorzorgcirkels en bloeizones een waardevol vangnet zijn. Omdat bewoners elkaar al kennen, is het makkelijker om tijdig te signaleren dat iemand wat meer steun nodig heeft, zoals bij de voorzorgcirkel in de Muziekwijk in Almere. ‘We zijn ons bewust van de kans op dementie bij onze bewoners’, vertelt Hans. ‘Door op tijd met elkaar in contact te komen, kun je in een later stadium makkelijker hulp bieden en blijft iemand beter opgenomen in de community.’ 

De voorzorgcirkels en bloeizones bieden nabijheid en kleine vormen van ondersteuning, zoals samen koken, een maaltijd langsbrengen of gewoon een luisterend oor. Dit helpt bewoners én mantelzorgers en geeft ook rust aan familieleden die ver weg wonen, omdat ze weten wie ze kunnen benaderen bij problemen, aldus Rob. In de Muziekwijk bleek de meerwaarde van de voorzorgcirkel bijvoorbeeld toen een bewoner zijn partner met dementie verloor en de buurt klaarstond om te helpen. 'We kijken naar elkaar om, dat betekent soms gewoon even op de koffie gaan. Dat kan al veel verschil maken', vertelt Rob. In bloeizones ligt daarnaast de nadruk op meedoen en erbij horen, ongeacht leeftijd of beperking. Bijvoorbeeld via activiteiten zoals maatjesboulen, gezamenlijke maaltijden of beweegmomenten, waardoor mensen met dementie betrokken blijven en buren informele steun kunnen bieden. 

Aan de slag

Iedere wijk of ieder dorp kan een voorzorgcirkel of bloeizone worden. Het begint bij een kleine groep bewoners die iets willen betekenen voor elkaar. Mensen die de buurt kennen, zich verantwoordelijk voelen en samen iets willen doen voor een fijne oude dag. Een harde kern van initiatiefnemers is daarbij essentieel. Hans en Rob zijn begonnen met het achterhalen van de behoefte in hun buurt. Ze hebben briefjes door de bus gedaan en zijn de volgende dag langs de deuren gegaan. Gemeenten kunnen helpen door dit soort initiatieven te faciliteren. Ook benadrukken ze dat welzijnsorganisaties een rol kunnen spelen. In de Muziekwijk was dat in eerste instantie alleen door het beschikbaar stellen van een ruimte voor een informatiebijeenkomst. Enthousiast geworden? Op de website van Nederland zorgt voor elkaar lees je meer informatie over het starten van voorzorgcirkels.  

Ook bij Bloeizones ligt het initiatief bij bewoners zelf, zegt Jan de Vries van HANNN. De basis is een actieve groep inwoners die aan de slag wil met de leefbaarheid in hun dorp of wijk. Vanuit daar worden de mogelijke thema's van de Bloeizone bepaald en waar de bewoners mee aan de slag willen. Vaak zijn er al mooie activiteiten in de buurt waarbij kan worden aangesloten.  

Of het nu gaat om een voorzorgcirkel of een bloeizone, de kern is hetzelfde: begin klein, begin lokaal en begin samen. Door elkaar beter te leren kennen voordat zorg nodig is, ontstaat een buurt waarin mensen met en zonder dementie vanzelfsprekend meedoen en naar elkaar omzien.